Debate or Shashtrarth or वादविद्या
Dialogues have been recorded in Chandogya-Upanishad, Brihadaranyaka Upanishad, and Prashna-Upanishad.
There are many terms used in discussions/dialogues/shashtarths/Vad/Katha/Shambhash. Some of these terms are -Tarka, Vaad, Yukti, Pramey or object, Praman, Pramat or subject, Upama or comparison, Nirnay, Atmvidhya, Anveshiki or inquiry, Hetu-vidya/shastra, Hetu is reason, Pratijna or theory, Pratijna Hanni is hurting the proposition, Pratijnantar is shifting the proposition, Pratijna Virodh is opposing the proposition, Pratijna Saanyas is renouncing the proposition, Anushashan, Prathak Prasthan or exceptions, Vaad Maryada, Udharan, Auplabhdhi, Madhyasta, Vaad Vidhi, Parishad, Saadhy is the thesis to be established, Siddhant is the proposition, tenet, or conclusion, Anuman, Pratkshya, Hetavantar is shifting the reason, Arthantar is shifting the meaning, Nirarthak is meaningless, Avijnatartha is unintellegible, Aparthaka is incoherent, Vikshep is evasion
Shabdakalpadruma says
सम्भाषा सम्भाषणम्
सम्भाषणं कथनम् । आलापनम्
Vachaspatya states two types of Katha
सम्यक्कथने
परस्परकथने च
Kautilya says that enquiry or antveshiki is better than Veds, Varta,and Dandniti
आन्वीक्षिकी त्रयी वार्त्ता दण्ड-नीतिश्चैति विद्याः
Nyay Darshan uses the term Vaad
प्रमाणतर्कसाधनोपालम्भः सिद्धान्ताविरुद्धः पञ्चावयवोपपन्नः पक्षप्रतिपक्षपरिग्रहः वादः
Charak Samhita states Sambhash between two physicians
भिषक् भिषजा सह संभाषेत
Importance of Sambhash is explained as following:
तद्विद्यसम्भाषा हि ज्ञानाभियोगसंहर्षकरो भवति, वैशारद्यमपि चाभिनिवर्तयति, वचनशक्तिमपि चाधत्ते, यशश्चाभिदीपयति पूर्वश्रुते च संदेहवतः पुनः श्रवणाच्छ्रुतसंशयमपकर्षति श्रुते चासंदेहवतो भूयोऽध्यवसायमभिनिर्वर्तयति अश्रुतमपि च कञ्चिदर्थे श्रोत्रविषयमापादयति यच्चाचार्यः शिष्याय शुश्रूषवे प्रसन्नः क्रमेणोपदिशति गुह्याभिमतमर्थजातं तत् परस्परेण सह जल्पन् पिण्डेन विजिगीषुराह संहर्षात् तस्मात्तद्विद्यसंभाषाम्भिप्रशंसन्ति कुशलाः
In चरकसंहिता there are two types of sambhash or dialogues. One is Sandhyay and the other is Vigrhya.
द्विविधा तु खलु तद्विद्यसंभाषा भवति सन्धायसंभाषा विगृह्यसंभाषा च
Sandhyay is a peaceful dialogue where the purpose is to find answers to questions.
तत्र ज्ञानविज्ञानवचनप्रतिवचनशक्तिसम्पन्नेनाकोपेनानुपस्कृतविद्येनानसूयकेनानुनेयेनानुनयकोविदेन क्लेशक्षमेण प्रियसम्भाषणेन च सह सन्धायसम्भाषा विधीयते
Vigrhya is a hostile kind of dialogue where the purpose is to show another person down and claim that he himself is victorious or knowledgeable.
प्रागेव च जल्पा ज्जल्पान्तरं परावरान्तरं परिषद्विशेषांश्च सम्यक् परीक्षेत् | परीक्षमाणस्तु खलु परावरान्तरमिमान् जल्प कगुणान् श्रेयस्करान् दोषवतश्च परीक्षेत सम्यक्
Charak Samhita gives following Vaad Marg Pads for deciding the outcome of debates.
इमानि तु खलु पदानि भिषग्वादमार्गज्ञानार्थमधिगम्यानि भवन्ति; तद्यथा-वाद:, द्रव्यं, गुणाः, कर्म, सामान्यं, विशेषः, समवायः, प्रतिज्ञा, स्थापना, प्रतिष्ठापना, हेतुः, दृष्टान्तः, उपनयः, निगमनम्, उत्तरं, सिद्धान्तः, शब्दः, प्रत्यक्षम्, अनुमानम्, एतिह्यम्, औपम्यम्, संशयः, प्रयोजनं, सव्यभिचारं, जिज्ञासा, व्यवसायः,अर्थप्राप्तिः,संभवः, अनुयोज्यम्, अनुयोगः, प्रत्यनुयोगः, वाक्यदोषः, वाक्यप्रशंसा, छलम्, अहेतुः, अतीतकालम्, उपालम्भः, परिहारः, प्रतिज्ञाहानिः, अभ्यनुज्ञा, हेत्वन्तरम्, अर्थान्तरं, निग्रहस्थानमिति
In Nyay Sutra न्यायसूत्राणि the debate वादप्रकार is called Katha and is of three types- Vaad, Jalp, and Vitand.
तिस्रः कथा भवन्ति वादो जल्पो वितण्डा चेति
Vaad वादः Katha is a discussion among people who know the subject and the purpose is to know the truth. One example is vad between Adi Shankaracharya and Mandan Mishra. Madhyasta was by Bharati Devi, wife of Mandan Mishra.
प्रमाणतर्कसाधनोपालम्भः सिद्धान्ताविरुद्धः पञ्चावयवोपपन्नः पक्षप्रतिपक्षपरिग्रहः वादः ।।
In Jalp जल्पः Katha, the people who are discussing have different opinions of the same issue and they are trying to prove that they are right and the opponent is wrong. Participants use various tactics e.g. Chal, Ahetu (unreasonable response), Hetvanter ( changing reasons), Arthantaran, jati ( Irrevelant or inappropriate response), Nigrahasthan (Clinchers), etc.
यथोक्तोपपन्नः छलजातिनिग्रहस्थानसाधनोपालम्भः जल्पः
Importance of learning Jalp tricks is to avoid using those, identify these in the opponent, and defend one's theory.
यदा वादी परस्य साधनं साध्विति मन्यते लाभपूजाख्यातिकामश्च भवति तदा जातिं प्रयुङ्क्ते कदाचिदयं जात्युत्तरेणाकुलीकृतो नोत्तरं प्रतिपद्यते उत्तराप्रतिपत्त्या च निगृह्यते । अनभिधाने च जातिरेकान्तजयः परस्येत्यैकान्तिकात्पराजयाद्वरमस्तु संदेह इति युक्तो जातेः प्रयोगः
स्वपक्षरागेण चैके न्यायमतिवर्तन्ते तच । तत्त्वाध्यवसायसंरक्षणार्थं जल्पवितण्डे बीजप्ररोहसंरक्षणार्थं कण्टकशाखावरणवत्
अनुत्पन्नतत्त्वज्ञानानामग्रहीणदोषाणां तदर्थे घटमानानामेतदिति
विद्यानिर्वेदादिभिश्च परेणावज्ञायमानस्य । ताभ्यां विगृह्य कथनम् ॥ विगृह्येति विजिगीषया न तत्त्वबुभुत्सयेति । तदेतद्विद्यापालनार्थं न लाभपूजाख्यात्यर्थमिति
In Vitand वितण्डा , one party has no views on the subject matter but is adamant about proving that the other party's belief or theory is wrong.Vitand participants use Chal, Atitkal, Jati, etc. to win.
सः प्रतिपक्षस्थापनाहीनः वितण्डा
Jalp may become Vitand which has no theory of its own. Jalp and Vitand are Vivads.
स जल्पो वितण्डा भवति किं विशेषणः प्रतिपक्षस्थापनया हीनः
Adi Shankaracharya said बुधजनैर्वादः परित्यज्यताम् . Means do not do vivad with a learned person.
Three types of Chal are-
तत्त्रिविधं वाक्छलं सामान्यच्छलं उपचारच्छलं च इति ।।
अविशेषाभिहिते अर्थे वक्तुः अभिप्रायातर्थान्तरकल्पना वाक्छलम्
सम्भवतः अर्थस्य अतिसामान्ययोगातसम्भूतार्थकल्पना सामान्यच्छलम्
धर्मविकल्पनिर्देशे अर्थसद्भावप्रतिषेधः उपचारच्छलम्
Twenty four types of Jati are-
साधर्म्यवैधर्म्योत्कर्षापकर्षवर्ण्यावर्ण्यविकल्पसाध्यप्राप्त्यप्राप्तिप्रसङ्गप्रतिदृष्टान्तानुत्पत्तिसंशयप्रकरणहेत्वर्थापत्त्यविशेषोपपत्त्युपलब्ध्यनुपलब्धिनित्यानित्यकार्यसमाः ॥
Twenty two types of Nigrahsthana are-
प्रतिज्ञाहानिः प्रतिज्ञान्तरं प्रतिज्ञाविरोधः प्रतिज्ञासंन्यासो हेत्वन्तरमर्थान्तरं निरर्थकमविज्ञातार्थमपार्थकमप्राप्तकालं न्यूनमधिकं पुनरुक्तमननुभाषणमज्ञानमप्रतिभा विक्षेपो मतानुज्ञा पर्यनुयोज्योपेक्षणं निरनुयोज्यानुयोगोऽपसिद्धान्तो हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि ॥
Samvad संवाद is teaching by anyone to anyone. Receiver of teachings is honestly searching for truth, has humility, and reveredness for teacher. Teacher tries to answer the questions to the best of hi/her knowledge, has patience and uses various means to get his points across.There is no loser and no one is victorious.
ज्ञानग्रहणाभ्यासस्तद्विद्यैश्च सह संवादः ॥ तं शिष्यगुरुसब्रह्मचारिविशिष्टश्रेयोऽर्थि-भिरनसूयुभिरभ्युपेयात् ॥ प्रतिपक्षहीनमपि वा प्रयोजनार्थमर्थित्वे ॥
Some examples are Krishn -Arjun Samvad, Krishn -Uddhav, Shiv-Skand, Uddalak-Swetketu, Shiv-Parvati, Yam - Nachiketa, Rishi Kapil and his mother Devahuti, Bhairav-Bhairavi, Satyakam Jabala and bainsa/agni/hans/mridg, Upakosal Kamalyan and agni.
Gita is Samvad between Krishn and Arjun. Krishn is teaching Arjun. Arjun is asking questions but the purpose of questions is to enhance his understanding and find the answers, not to challenge the teacher.
Samvad is important for retaining and consolidating knowledge.
ज्ञायतेऽनेनेति ज्ञानमात्मविद्याशास्त्रम् । तस्य ग्रहणमध्ययनधारणे अभ्यासः सततक्रियाऽध्ययनश्रवणचिन्तनानि तद्विद्यैश्च । सह संवाद इति प्रज्ञापरिपाकार्थे परिपाकस्तु संशयच्छेदनमविज्ञातार्थबोधोऽध्यवसिताभ्यनुज्ञानमिति । समापवादः संवादः ।
Tark Vidhya is the art of conducting a debate, Sambhash, Katha, or Tarks.
In Nyay Darshan, Vaad vidhya/Tark vidhya/ Vaadarth is an important part of learning. Vaad Marg involves--Praman-4, Pramey, Vaad, Avayava or steps of reasoning--5, Anya mata pariksha. There are Sixteen Padarths of Vaad marg. Some of these are- four types of praman ( Shabd, Pratyaksha, Anuman, Upaman), Nyay, Vaad Vidhi, Tark, Anushashan, Vaad Maryada.
Texts on Shashtrarth:
- Charak Samhita
- Nyay Sutra, Akshapada Gautama
- Chandogya Upanishad
- Brhadaranyaka Upanishad
- Prashna Upanishad
- Nyay Bhaṣhya by Vatsyayana
- Nyay varttika by Uddyotakar
- Tatpar tika by Vacaspati Misra
- Tatpary pariśuddhi by Udayana
- Nyay manjari by Jayanta
- Nyay sar by Bhasarvajna
- Tatv chintamani by Ganges
- Vijnan Bhairava Tantra
Bharti Raizada